गुरुजी
शाळेतील मामाने पितळी घंटा एका हातात पकडली. दुसऱ्या हातात गोल दगड घेतला. घंटा उंच करून टण्....टण्....टण्....टण्....सगळ्या मुलांच्या कानात आवाज घुमे पर्यंत घंटी बदडून काढली. सकाळी सकाळी मोठ्या गुरुजींचा राग घंटीवर ओकून टाकला. मामाच्या घंटीमुळे सर्व मुलं काही मिनिटातच मैदानावर गोळा झाली. पटापट वर्गानुसार रांगा तयार झाल्या. कितीतरी वेळेपासून मैदानावर सुरू असलेली किलबिलाट घंटेमुळे क्षणभरात थांबली. सायंकाळी पाखरे जशी घरट्याकडे जाण्याअगोदर एकत्र जमा होतात. तशी मुलं परीपाठासाठी एकत्र जमली होती. मामांनी हातातील दगड खिडकीत ठेवला व कार्यालयाच्या समोर उभे राहिले.
घंटीचा आवाज ऐकून क्षणाचाही विलंब न लावता मुख्याध्यापक साहेब मैदानाकडे येऊ लागले. त्यांच्यामागे शाळेतील बाई, गुरुजी, व एक नवीनच व्यक्ती शाळेच्या व्हरांड्यातून मागे येत होते. पांढरे शुभ्र, स्वच्छ कपडे घालून शाळेत आलेले मुख्याध्यापक साहेब अगदी शिस्तीत मैदानावर पुढे येऊन उभे राहिले. थोडेसे त्यांच्यामागे एका ओळीत गुरुजी, बाई व नवीन आलेले पाहुणे एका रांगेत उभे राहिले. नेहमीची मुलं परीपाठासाठी पुढे येऊन उभी होती. मुख्याध्यापक साहेबांनी त्यांच्याकडे पाहून त्यांना डोळ्यांनी खुणावले. लगेच त्या मुलांनी ऑर्डर दिली. एका तालात, एका सुरात उंच आवाजात राष्ट्रगीत संपले. भारत माता की जय....! च्या तीन वेळेस घोषणा झाल्या. सकाळी सकाळी मुलांमध्ये जय च्या घोषणेने उत्साह भरला. थोड्या वेळातच प्रतिज्ञा, प्रार्थना, सुविचार असे क्रमाने परिपाठ संपला. मुख्याध्यापक साहेबांनी नवीन आलेल्या पाहुण्यांना समोर बोलावले. मुलांनो हे आहेत पाटील गुरुजी....! आज नव्याने आपल्या शाळेत रुजू झाले. सगळ्या मुलांनी टाळ्या वाजवून गुरुजींचे स्वागत करा. मुलांनी पावसाच्या टपोऱ्या थेंबाप्रमाणे जोरात टाळ्या वाजवून गुरुजींचे स्वागत केले. आज पासून आपल्या शाळेत बाई, दोन गुरुजी व मी असे चार जण तुम्हाला शिकवण्यासाठी असणार आहोत. पाटील गुरुजी वर्गात आल्यावर बाकीचा परिचय देतीलच. सर्वांनी शिस्तीचे पालन करायचे. वर्गात लक्ष देऊन गुरुजी काय सांगतात ते ऐकायचे. अभ्यास वेळेवर पूर्ण करायचा.
“आले का ध्यानात?”
“हो सर....! सगळ्या मुलांनी एका तालासुरात होकार दिला.” चला आता सगळ्यांनी एका रांगेने आपापल्या वर्गात जाऊन बसायचे. मुख्याध्यापक साहेबांच्या सूचनेने मुलांनी लगेच रांगेने वर्गात जायला सुरुवात केली.
पाटील गुरुजींनी या शाळेच्या परिसराची पाहणी केली. प्रत्येक वर्गात किती मुलं, मुली आहेत याची माहिती घेतली. दुपारच्या वेळेत मुख्याध्यापकांनी स्वतःच्या कार्यालयात सर्वांना बोलावून घेतले. सर्वजण येऊन समोर बसले.
“मुख्याध्यापकांनी हळूच विचारले, पाटील गुरुजी कशी वाटली शाळा.”
“साहेब छान आहे की शाळा खूप आवडली मला.”
“अहो आवडणारच की....शाळा बनवली तसीच मी....!”
गेल्या 15 वर्षापासून या शाळेवर काम करतो. शाळेची इमारत, मैदान येथील झाडं या सर्व गोष्टी मी स्वतःच्या देखरेखीखाली तयार केलेल्या आहेत. शाळेला आपण वेळ दिला की, शाळा सुंदरच तयार होते. पाटील गुरुजी नवीन असल्यामुळे काही न बोलता फक्त मानेने सहमती कळवत होते. शाळेतील हरणे बाईंनी तर चेहरा पण मुरडला होता. बाई स्वतःच्या मनाशी बोलू लागल्या.
“झाले साहेबांचे भाषण सुरू….! आता घंटाभर तरी सुटका नाही म्हणायची.”
कितीतरी वेळा हे भाषणं ऐकून झाले. नेहमी नेहमी आपल्याच नशीबात आहे साहेबांचे भाषण ऐकणे. मी जणू साहेबांची आजीवन श्रोते असल्यागत प्रत्येक वेळी निमूटपणे ऐकत आले. साहेबांचे काम नक्कीच चांगले आहे पण त्याबरोबर दरारा पण तेवढाच आहे व गाजावाजा पण तेवढाच आहे. साहेब जणू या गावचे असल्यागत शाळेत, गावात वावरत असतात. या शाळेच्या वैभवासाठी फक्त त्यांनीच कष्ट उपसले. आम्ही बाकीचे काय दिवसभर गोट्याच खेळत असतो. बाई स्वतःच्या मनाशीच बोलू लागल्या.
“पाटील गुरुजी शाळेसाठी काम करतांना जीव झोकून देऊन काम करावे लागते.” शाळा हे आपले कुटुंबच आहे. शाळा, शिक्षक, विद्यार्थी, इमारत येथील सर्व सजीव व निर्जीव गोष्टी आपल्या या कुटुंबात मोडतात. त्यामुळे येथील प्रत्येक बाबतीत स्वतःचे कुटुंब समजून स्वतःला झोकून देऊन काम करायचे. तुम्ही तरुण आहात. तुमच्या तरुण मनातील, तरुण कल्पनांना नक्कीच शाळेच्या विकासासाठी प्राधान्य राहील. धडाडीने काम करा माझ्या शुभेच्छा तुमच्या पाठीशी नेहमीच राहील. पाटील गुरुजी भांबावून गेल्यासारखे नुसते बघतच होते. कदाचित पाटील गुरुजींना ह्या सर्व गोष्टी आवडल्या नाहीत किंवा नवीन असल्यामुळे दडपण आले होते. शाळा, इमारत, वर्गखोल्या, विद्यार्थी, गावकरी या सगळ्या सोबत हळूहळू होईल ओळख...! काळजी करू नका.
“बरं....! यांची ओळख करून घ्यायचीच राहिली.” या आहेत हरणे बाई....! हे यादव गुरुजी....! हे बऱ्याच वर्षांपासून या शाळेत काम करतात.
“पाटील गुरुजींनी दोघांना नमस्कार घातला.”
“नमस्कार बाई....! नमस्कार गुरुजी....!”
“नमस्कार पाटील गुरुजी”
नमस्कार झाला ओळख झाली. मुख्याध्यापक, हरणे बाई, यादव गुरुजी तालुक्याला राहत असे. साहेबांनी पाटील गुरुजींना विचारले.
“गुरुजी तुम्ही आता कुठे राहणार? आम्ही तालुक्याला राहतो.”
“साहेब मी याच गावी राहतो. मी एकटाच आहे त्यामुळे शहरात राहण्याची सध्यातरी मला गरज नाही.”
“बरोबर बोलले पाटील गुरुजी तुम्ही....!”
“सध्या दोन हात आहे त्यामुळे रहा इथेच. नंतर दोनाचे चार हात झाले म्हणजे मग शहरात जावेच लागेल.”
मुख्याध्यापक साहेबांच्या बोलण्याने पाटील गुरुजी लाजल्यागत झाले. स्वतःची नजर चोरु लागले. चला तर शाळेला एक नवीन तरुण पुर्णवेळ देणारे गुरुजी मिळाले तर आज पासून. मुख्याध्यापक साहेबांनी लगेच मामांना आवाज दिला.
“पाटील गुरुजी हे तुका मामा....!”
आपल्या शाळेची देखभाल करतात. शाळेची साफसफाई, मुलांना पिण्याचे पाणी भरून ठेवणे व दिवसभर शाळेत बसून असतात. वेळेनुसार शाळेची घंटा वाजवण्याचा मान तेच घेतात. तुका मामांना आपण गावकऱ्यांकडून वर्गणी करून मानधन देतो. मी माझ्या पगारातून थोडेफार पैसे त्यांना देत असतो. त्यांना मूलबाळ नाही शेतीबाडी नाही. सात वर्षापूर्वी पत्नी आजारपणात त्यांना सोडून गेली. त्यामुळे मामा एकाकी पडले. गावच्या सरपंचांनी व प्रतिष्ठित मंडळींनी त्यांना शाळेवर ठेवले. तेव्हापासून मामा या शाळेचे शिपाई म्हणून काम पाहतात. बिन पगारी फुल अधिकारी असे मामांचे काम आहे. मामांना सगळी मुलं, गावकरी घाबरतात. वेळप्रसंगी आम्हीही मामाला घाबरतो.
“हो की नाही मामा....!”
“साहेब उगाच गरीबाची मजाक करू नका....!”
तुम्ही या शाळेचे सर्वसर्वा आहेत. तुमच्यामुळेच मी कसाबसा पोट भरतोय. नाही तर आता या वयात मला कोण कामाला ठेवेल. हाताला काम नाही म्हटल्यावर पोटाला भाकर कुठून मिळणार. शाळा हीच माझी खरी भाकर आहे. या वयात शाळाच माझी बायको, शाळाच माझी लेकरं आहेत. एवढी लेकरं असणे तरी कुणाच्या नशिबात आहे.
“हे नवीन गुरुजी का?”
“हो मामा....! हे नवीन गुरुजी आहेत.”
हे एकटेच आहेत. लग्न झालं नाही त्यामुळे ते गावातच राहणार आहे. तुम्ही त्यांना दोन दिवस तुमच्याकडे राहू द्या व गावात त्यांची कुणाकडे तरी राहण्याची व्यवस्था करा. पाटलाकडे विचारून बघा एखादी खोली मिळते का? मी तसं सरपंचांना विचारून घेतो. गुरुजीची लवकरात लवकर व्यवस्था झाली म्हणजे बरं होईल.
“साहेब काळजीच करू नका.”
“मी आज सायंकाळी दोन चार ठिकाणी जाऊन येतो. गुरुजींना दोन चार खोल्या दाखवतो. त्यांना पसंत पडेल ती खोली ठरवून घेतो. व गुरुजीचे सामान खोलीवर पोहचतं करतो. आजच्या दिवस गुरुजींना माझ्याकडे ठेवतो.”
“हो चालेल मामा....तुम्ही असल्यावर पाटील गुरुजींची चिंताच मिटली.”
“गुरुजी माझे घर साधे आहे बरं का?”
“तुम्हाला जमेल का मातीच्या घरात.....! मी गरीब माणूस आहे. माझे शेणा मातीचे घर आहे. तुम्हाला आवडले पाहिजे.”
“अहो मामा.....! असे काय बोलताय.”
“मी पण गरीब घरातूनच आलोय. माझे घर पण शेणा मातीचेच आहे.”
“आणि हो....!”
“माणसाचे मन मोठे पाहिजे घर नाही....!”
मामा तुम्ही मनाने खूप श्रीमंत आहात. गेल्या सात वर्षापासून तुम्ही या शाळेत येऊन खूप श्रीमंती कमावली. मनाला असे कमी समजत जाऊ नका. आज पासून तुमचा हा भाचा आलाय ना....! आता तुम्हाला कशाचीच कमी पडणार नाही. पाटील गुरुजींच्या बोलण्याने मामाची डोळे भरून आले. मामांनी डोळे पुसत पुसत खिडकीतील दगड घेऊन दुपारची सुट्टी संपल्याचे घंटी वाजवून जाहीर केले.
“बरं....सगळ्यांनी आता आपापल्या वर्गात जायला हरकत नाही.”
“पाटील गुरुजी तुम्ही आजपासून चौथीचा वर्ग घ्या. तुम्ही तरुण आहात व गावातच राहणार म्हणजे तुम्हाला शिष्यवृत्तीची थोडीफार शिकवणी घेता येईल.”
“पाटील गुरुजींनी मान हलवून होकार दिला.”
चला झाली एकदाची मीटिंग असे म्हणून हरणे बाई कार्यालयाच्या बाहेर पडल्या. बरं झालं बाई....शिष्यवृत्तीची शिकवणी व चौथा वर्ग पाटील गुरुजी कडे गेला तो....! नाहीतरी चार वर्षापासून माझ्याच मागे लावून दिले होते. या साहेबांनी स्वतः मात्र एक वेळ कधी शिष्यवृत्तीचे शिकवले नसेल. फक्त मीटिंग घेऊन मोकळे होतात. मुख्याध्यापक असल्याचा पुरेपूर फायदा करून घेतात. हरणे बाई स्वतःशीच बडबड करत वर्गात निघून गेल्या.
पाटील गुरुजींनी चौथीची हजेरी, खडू घेतले व वर्गावर येऊन बसले. मुलांनी गुरुजी वर्गात येताच नमस्कार केला. सगळ्यांना नमस्कार बसा खाली. आता मी वर्गाच्या बाहेर जाईपर्यंत कोणीही बोलणार नाही व वर्गाच्या बाहेर जाणार नाही. मला शिस्त फार आवडते. सगळ्यांनी शिस्तीत राहायचे व शिस्तीचे पालन करायचे. जो कोणी बेशिस्त वागेल, शिस्त मोडेल त्याला मी शिक्षा केल्याशिवाय राहणार नाही. पाटील गुरुजींच्या पहाडी आवाजाने वर्ग एकदम शांत झाला होता. आज शाळेला सुट्टी असल्या सारखे शांत वातावरण झाले होते. गुरुजींनी वर्गात नजर फिरवली मुलांनी वर्ग गच्च भरला होता. खूप दिवसापासून तहान लागल्यावर हरण पाण्यासाठी मोठे डोळे करून सैरावैरा पाण्याच्या मृगजळा मागे फिरत राहते. तसे ज्ञानाची भूक भागविण्यासाठी मुलं अपेक्षागत नजरेने गुरुजीकडे पाहत होते. हक्काचे गुरुजी मिळाल्याचे समाधान उराशी बाळगून शिकण्यासाठी सज्ज होते. गुरुजींनी टेबलावरची हजेरी उचलून नाव वाचण्यास सुरुवात केली.
“भगत....हजर गुरुजी….!”
“वासुदेव....हजर गुरुजी….!”
“रामप्रसाद....हजर गुरुजी….!”
क्रमाक्रमाने गुरुजी नाव घेत होते. दगडुबा....म्हणताच पूर्ण वर्ग मोठ मोठ्याने हसायला लागला. गुरुजी एकदम अचंबित झाले. मुलं का हसली असेल या विचारात त्यांची नजर वर्गात फिरू लागली. कोणीच उभे नाही व हजर गुरुजी म्हणण्याचा आवाजही आला नाही. गुरुजींनी परत एकदा दगडुबा असे मोठ्याने नाव वाचले. परत मुलांनी खळखळून हसायला सुरुवात केली. गुरुजीच्या लगेच लक्षात आले दगडुबा या नावात किंवा या विद्यार्थ्यामध्ये काहीतरी गडबड आहे. त्याच्याशिवाय अशी ही मुलं दात काढणार नाही. गुरुजींनी वर्गात नजर फिरवली. सगळी मुलं दात काढत फिदीफिदी हसत होते. परंतु कोपऱ्यातील एक मुलगा मात्र बिलकुल हसत नव्हता. अगदी खाली मान घालून स्तब्ध बसून होता. गुरुजींनी लगेच ओळखले हाच तो दगडुबा आहे व सगळी मुलं यालाच हसतात. त्यांनी लगेच त्या मुलाजवळ जाऊन त्याचा पटकन हात धरला.
“दगडुबा उभा राहा बाळा”
“तो एकदम आश्चर्यचकित होऊन गुरुजीकडे पाहू लागला.”
आपले नाव दगडू आहे हे गुरुजींना कसे कळले. गुरुजी मला उठवायला माझ्या जवळ आले या विचाराच्या खुणा स्पष्ट चेहर्यावर दिसत होत्या. गुरुजींनी त्याला हाताला धरून उभे केले. दगडुबा अगदी लटपटत तीन-चार ठिकाणी वाकून कसातरी उभा राहिला. गुरुजींनी त्याच्या पाठीवर हात ठेवून त्याला कुरवाळत स्वतःच्या जवळ घेतले. दगडुबाला आभाळ भरून आल्यासारखं हुंदका भरून आला होता. स्वतःला खूप सावरायचा प्रयत्न करूनही शेवटी त्याचा बांध फुटला. तो ढसाढसा रडू लागला. त्याला हुंदका आवरता येईना. गुरुजींनी त्याच्या हाताला धरून त्याला समोर घेऊन आले. दगडूबा हे बघ तू हुशार मुलगा आहेस. हुशार मुलांनी असे रडत बसायचे नसते. आणि हो.....तुला रडायला काय झाले ते अगोदर सांग. गुरुजी आपल्याला हुशार म्हणाले हे ऐकून त्याला थोडे बरे वाटले असावे. त्याचे रडणे थोडे हळू झाले. तो अडखळत सांगु लागला.
“आम्ही गरीब आहोत.”
“त्यामुळे मला नवीन कपडे घालायला मिळत नाही. मी जुनी कापडं घालतो. माझी कापडं फाटलेली आसते त्यामुळे मुलं मला हसतात.”
“गुरुजींनी वर्गात मुलांना सांगायला सुरुवात केली.”
मुलांनो हा बघा दगडुबा अतिशय हुशार व शांत मुलगा आहे. प्रामाणिकपणा हा गुण त्यांच्या अंगी आहे. तुम्ही त्याला विनाकारण हसत जाऊ नका. तो शांत राहतो म्हणून त्याला परिस्थिती वरुन हसणे योग्य नाही. इतरांना असे हसणे हे मूर्खपणाचे लक्षण आहे. यातून आपणच मुर्ख असल्याचे सिद्ध होते. परिस्थिती पुढे माणुस हतबल असतो. कुणाच्याही परिस्थितीवर, व्यंगावर हसणे हे पाप आहे. त्यामुळे यापुढे दगडुबाला कोणीच हसायचे नाही. जर यापुढे मला कोणी हसतांना दिसले किंवा माहीत झाले तर मी भर वर्गात त्याला चोपून काढेल. गुरुजींनी वर्गात मुलांना चांगलाच दम भरला होता. वर्गात टाचण पडली तरी आवाज येईल एवढी शांतता निर्माण झाली होती. गुरुजींनी दगडूबाला जागेवर जाऊन बसायला सांगितले. पुढे हजेरी घेतली. हजेरी संपते तोच शाळा सुटल्याची घंटी वाजली. आज नुसतीच हजेरी घेणे झाले. या पोरांच्या दात काढल्यामुळे बराच वेळ निघून गेला. उद्या मात्र प्रत्यक्ष शिकवायला सुरुवात करूया. या विचारात गुरुजी हजेरीपट घेऊन वर्गाबाहेर पडले. शाळा सुटल्याची घंटी वाजली तरी मुलं शांतपणे जागेवर बसून होती. नवीन गुरुजींच्या शिस्तीचा प्रभाव व दम यामुळे मुलं अगदी भीतीने धास्तावली होती. गुरुजी वर्गाच्या बाहेर पडताच मुलं हळूहळू बाहेर निघत होती. तेवढ्यात मामा चाब्या घेउन खोली बंद करण्यासाठी बाहेर येऊन उभे राहिले. “पोरांनो चला लवकर....आज घंटी ऐकू आली नाही का?”
“किती वेळ लावता बाहेर निघायला. रोज तर घंटेच्या आवाजाने पार पोळा फुटतो तुमचा....!”
मामाच्या आवाजाने मुलं पटकन बाहेर पडली. मामांनी पटापटा वर्गखोल्या लावल्या व चाब्या कार्यालयात आणून खिळ्यांना माळा घातल्या. शेवटी कार्यालयाचे कुलूप लावून एक चाबी मुख्याध्यापक सरांच्या हातात दिली व एक चाबी स्वतःच्या कमरेला लटकावली.
“येतो पाटील गुरुजी असे म्हणून मुख्याध्यापक व बाकीचे गुरुजी निघून गेले.”
शाळा सोडून काहीच अवधी झाला होता. पण दिवसभराचा गोंगाट आणि शाळा दमल्यागत आता शांत झाली होती. मनाला या गोंगाटाची सवय करून घेतली पाहिजे. गुरुजीच्या जीवनात या गोंगाटालाच महत्त्व आहे. शाळेच्या रिकाम्या व्हरांड्याकडे पाहून गुरुजी मनाशीच रमले होते. तेवढ्यात मामांनी आवाज दिला.
“गुरुजी चला घराकडे....!”
“शाळा सुटल्यावर इथे एक मिनीटभर करमत नाही. बिचारी शाळा लेकरा वाचुन स्तब्ध होऊन बसते. पुन्हा उद्या सकाळी लेकरांच्या गोगांटाने शाळेला हुरूप येईल.”
मामा जणू या शाळेचे मालक असल्यागत बोलत होते. शाळेविषयी असणारी ओढ मामांच्या कामातून दिवसभर दिसून आली. चला एक चांगला जिव्हाळ्याचा माणूस भेटला. आता यांच्या सोबतीने काम करायला मज्जा येईल. घरच्या आठवणीचा भार थोडा हलका होईल. असे म्हणून गुरुजी मामाच्या सोबत गावातून चालू लागले.
रस्त्याने चालतांना मामा गावातील मुख्य घरांची ओळख सांगू लागले. गावातील पुढारी, सरपंच, पाटील, टाळकरी, माळकरी, शेतकरी अशा विविध नागरिकांची घरे लांबून दाखवत होते. कोऱ्या कागदावर शाईचे ठिपके पडताच ते जसे स्पष्ट उमटून जातात. तसे गुरुजीच्या मनावर गावातील नवीन साऱ्या गोष्टी कोरल्या जाऊ लागल्या. बोलत बोलत मामांचे घर आले. मामांनी घर उघडून लगबगीने बसायला पोते अथरले.
“गुरुजी बसा येथे मी तुम्हाला हात पाय धुवायला पाणी काढतो.”
“मामांनी घाईघाईने पाणी दिले.”
“मी थंडगार पाण्याने हातपाय धुतले.”
हात पाय पुसायला पांढराशुभ्र धोतराचा तुकडा पुढे करत मामा म्हणतात, “गुरुजी कोरा चहा घेता का?” चुलीवर मस्त कोरा चहा उकळतो. कपबशीभर चहा पोटात ढकलला की, दिवसभराचा क्षीण हलका होतो बघा. डोकही मस्त शांत पडून जातं. मी हो म्हणायच्या आत मामा चुलीजवळ गेले. काड्या मोडून चुलीला विस्तव लावून चहाचे सामान शोधू लागले.
मी हातपाय पुसून पोत्यावर बसलो. क्षणात माझी नजर घरभर हिंडून आली. अगदी देवळा प्रमाणे स्वच्छ, सुंदर, नीटनेटके घर दिसत होते. वस्तु अगदी जिथल्या तिथे ठेवून होत्या. शेणा मातीचे घर पोतरुन अगदी गुळगुळीत होते. एखाद्या बाई प्रमाणे घर अगदी प्रसन्न बनवून ठेवले होते. मी घराकडे पाहून कुतूहल नजरेने मामांच्या हालचाली आठवु लागलो. येवढी शिस्त आत्मसात करून आजही या वयात सर्व दिनक्रम शिस्तीत घालवणारा हा माणूस घरी सुद्धा तेवढाच शिस्तप्रिय व नीटनेटका आहे. ही कमालची गोष्ट आहे. अशी माणसं आयुष्यातील दुःख विसरून दुसर्‍यांना आनंद देत राहतात. कुठून हे बळ त्यांना मिळत असेल. मला तर शाळा व शाळेच्या रूपाने हा देवच भेटला म्हणावा लागेल. घरून निघतांना अनेक प्रश्नांचे काहूर डोक्यात घुमत होते. कसे होईल या चिंतेने शाळेत येईपर्यंत पाठ सोडली नाही. सकाळी मामांच्या वाजलेल्या घंटेच्या आवाजाने डोक्यातील सर्व प्रश्न गळून पडले. भविष्यात शाळेच्या रूपाने असे मामा भेटेल स्वप्नातही वाटले नव्हते. मी विचारात गढून गेलो होतो.
तेवढ्यात कप-बशी पुढे करत मामा म्हणतात, “गुरुजी घ्या बरं गरम गरम चहा पिऊन.” कसल्या विचारात डुबले होते तुम्ही. घरची आठवण पाठ सोडत नाही का अजून? काही चिंता करू नका. शाळा आणि मामा आहे तुमच्या सोबतीला. रमेल हळूहळू मन या गावात. मी हातातील कपबशी खाली ठेवून मामाला म्हणालो, “मामा तुम्ही माझ्यापेक्षा वयाने मोठे आहात वडीलधारी आहात. तुम्ही माझी असी सेवा केलेली मला आवडत नाही.”
तुम्ही बसा मामा निवांतपणे चहा घ्या. मी तुमच्या भाच्यासारखा आहे. मी शाळेत गुरुजी....घरी मात्र तुमचा भाचा....! मामा एकदम भावूक झाले. चहा पिता पिता मामाच्या डोळ्यातून पाणी ओघंळले. एक अनोळखी व्यक्ती दिवसभराची ओळख व काही मिनिटांचा सहवास अनेक जन्मांचे नाते असल्यागत भासुन गेला. मी मामांना अश्रू पुसायला कपडा दिला. मामांनी स्वतःला सावरत चहाची भांडी विसळून ठेवली. थोडावेळ धरणीला अंग टाकले.
“गुरुजी दिवस मावळल्यावर गावातील मारुतीच्या देवळात दर्शनाला जाऊ.”
“तिथे अनेक गावकरी हरिपाठासाठी आलेले असतात. तुमची गावकऱ्यांना ओळख करून देता येईल. गावात नवीन गुरुजी आले हे ऐकून सगळ्यांना आनंद हहोईल”
“जाऊया मला ही मारुतीचे दर्शन होईल. देवळातील लोकांना भेटता येईल. त्यांची आणि माझी भेट गोड झाली तर जात जाऊ अधून मधून भजनाला.”
“गुरुजी तुम्हाला भजनाची आवड आहे म्हणायची तर....!”
“मामा एकदम प्रसन्न मुद्रेने म्हणाले.”
“हो आवड आहेच की, लहानपणी आजोबा सोबत देवळात भजनाला जायचो.”
पण गेल्या काही वर्षात अभ्यासाने पिच्छा सोडला नाही. गुरुजी होईपर्यंत वडीलांनी देऊळ, भजन सर्व बंद केले होते. अभ्यास हे एकच भजन सुरू होते. आज मात्र गुरुजी म्हणून शाळेचा पहिला दिवस पूर्ण झाला. वडिलांची आज्ञा व मायची इच्छा पूर्ण झाली. आता स्वतःच्या आनंदासाठी भजनाला जायला हरकत नाही.
“बरोबर का मामा....!”
“हो गुरुजी....अगदी बरोबर बोललात.”
“माणसाचे मन रमेल तिथे जावे व मनमुराद आनंद लुटावा फक्त संस्कार व संस्कृतीची जाणीव मात्र विसरू नये.”
“मामा तुम्ही हुशार आहात. त्याचबरोबर सुसंस्कारित आहात त्यामुळे तुम्हाला सर्व गोष्टीची जाण आहे. तुम्ही मला तुमच्या संस्कारात सामावून घेतले तर बरं होईल”
“मी समजलो नाही गुरुजी.”
“मामा त्यात समजण्यासारखे अवघड काही बोललो नाही.”
मला तुमच्या सोबत येथेच राहू द्या. मी घराचे व जेवणाचे पैसे तुम्हालाच देत जाईल. तुमच्या सोबत राहिलो तर अनुभवाच्या चार गोष्टी शिकता येईल. वडीलधारी माणसाचे छत्र डोक्यावर राहिले तर, माणूस वाईट मार्गाला जात नाही. मामा हसतच उठले.
“अहो गुरुजी तुम्ही चांगले तरुण चार मित्र जमवा.”
“या म्हाताऱ्याच्या सोबतीला राहून तुम्हाला गमणार नाही. दिवसभर शाळेत सोबत व घरी रात्रभर सोबत म्हटल्यावर कंटाळून जासाल.”
“मामा माणूस वयाने म्हातारा होतो.”
विचारांनी व कर्तृत्वाने तो सदैव तरुणच असतो. तुमच्या सारखा वैचारिक तरुण मला शोधून सापडणार नाही. त्यामुळे मी ठरवले या शाळेत एकटा आहे तोपर्यंत तुमच्यासोबत राहायचे. तुम्ही मला आता येथून हाकलून लावले तरी मी जाणार नाही. आणि हो....! मी तुमचा या क्षणापासून मित्र झालोय. त्यामुळे हे घर, येथील काम माझे पण आहे. आजपासून प्रत्येक गोष्टीत मी तुम्हाला आर्धी मदत करणार. मी तुमच्यासाठी गुरुजी नाही मित्र आहे हे आता लक्षात ठेवा.
“बरं गुरुजी.....! चला मंग आता.”
“कुठे मामा?”
“शाळेत….! तुमचे सामान आणायला.”
“हक्काचे घर असल्यावर सामान शाळेत कशाला ठेवायचे.”
मी व मामा हसत हसत शाळेकडे निघालो.
✍✍✍✍✍
©® राजेंद्र प्रल्हाद शेळके
मो नंबर 9823425852
