झोका ( लघुकथा )

झोका (लघुकथा) 

नागपंचमी जवळ आली होती .या वर्षी सर्वांच्या आधी, सर्वात मोठा असा झोका माझा असावा असे मी मनाशी ठरवले होते. काही झाले तरी झोका मात्र बांधून घ्यायचाच असा निर्धार करूनच टाकला होता. दरवर्षी नागपंचमीला सर्व मित्रांचे वडील झोके बांधून देतात. पोरं दिवसभर मटकत मटकत झोका खेळतात. एखाद्याच्या झोक्यावर चढले तर तो लगेच ओरडतो....! उतर रे….! माझ्या झोक्यावरून मला खेळायचा आहे. त्यामुळे मनसोक्त झोका खेळता येत नाही. अरे शाम आमच्या घरी झोक्यासाठी लागणारी मोठी दोरी नव्हती ना….! म्हणून माझे बाबा झोका बांधून देत नसावे. 

‘‘आमच्या घरी तरी कुठे मोठी दोरी असते.’’ श्याम म्हणाला, पण माझे अण्णा आमच्या काकाच्या शेतातून दोरी आणतात व मला झोका बांधून देतात. मी मनातल्या मनात विचार केला. शामचे बाबा किती चांगले आहे ना….! त्याला प्रत्येक गोष्ट लगेच मिळते. मला मात्र प्रत्येक वेळी खुप रडावे लागते. तेव्हा माझे बाबा मला एखादी गोष्ट देतात. शरद मधेच बोलला, ‘‘ अरे तू एकटा आहेस ना ’’ ! म्हणून तुझे बाबा तुझी जास्त काळजी करतात. ही तर चांगलीच गोष्ट आहे ना….! अरे पण मी एकटा असलो म्हणून काय घरातच बसून राहायचे का? मलाही तुमच्या सोबत खूप खेळावे वाटते. मधेच शाम म्हणाला, ‘‘ अरे चला आता शाळेची वेळ झाली ’’ नागपंचमीला अजून वेळ आहे. आता शाळेत जायला उशीर झाला तर गुरुजी आपल्या हातावर झोका काढतील. शरद, शाम व मी मोठ्यामोठ्याने हसतच आपापल्या घराकडे दप्तर घेण्यासाठी पळालो.

              शाळेत दिवसभर वेळ कुठे जात होता हे कळतच नव्हते. शाळेतली मजा म्हणजे अभ्यास नाही केला की गुरुजी खूप मारायचे. आज गुरुजी वर्गात येताच सगळे मुलं उभे राहिले. नमस्ते गुरुजी….! गुरुजींनी मुलांना नमस्ते म्हणून वर्गात एक नजर फिरविली व खाली बसा असा इशारा केला. गुरुजींनी वर्गात नजर फिरवून लगेच विचारले. एक जण कमी आहे. कोण बरे….!  आले नाही. हां....! तो  माधव दिसत नाही. कुठे गेला आज तो? सर तो झोका खेळत आहे. हळूच वर्गातील मनीषा म्हणाली….! झोका खेळत आहे? आता मध्येच झोका कसं काय? सर एकदम चिडुन बोलत होते. वर्गात एकदम शांतता पसरली होती. सरांच्या भितीमुळे सगळी मुलं एगदम चुप बसली. मनीषा घाबरत घाबरत उभी राहुन बोलु लागली. ‘‘ सर नागपंचमी आली ना जवळ म्हणून त्यांने चिंचेच्या झाडाला मोठा झोका बांधला आहे. ’’ आज सकाळी तो झोकाच खेळत होता सर….! नागपंचमीला तर अजून पाच दिवस वेळ आहे. हे पाच दिवस झोका खेळत राहिला तर किती अभ्यास बुडेल त्याचा, अशाने तो नापास होईल़. एक लक्षात ठेवा, वर्गातील एकाही मुलाने यावर्षी झोका बांधायचा नाही व झोका खेळण्यासाठी घरी राहायचे नाही. जर का एखाद्या मुलाने झोका बांधला, तर त्याला मी वर्गात बसू देणार नाही. त्यांनी मग सरळ पालकांना घेऊन मुख्याध्यापक सरांना भेटायचे व त्यांची परवानगी घेऊनच वर्गात बसायचे. सरांचे हे शब्द माझ्या कानात अगदी खोलवर घुसले. कानात कोणीतरी उकळलेले गरम तेल ओतल्यासारखे झाले. मनात एकदम चीड आली. या वर्षीच सरला काय सुचले हे नवीन?...! झोका खेळायचे नाही. काहीही झाले तरी मी झोका बांधणारच व नागपंचमीच्या दिवशी दिवसभर झोका खेळणार….! म्हणजे खेळणारच….! हळूच सर माझ्या जवळ आले. पाठीत जोरात धपाटा टाकत म्हणाले, ‘‘ राजू तुझे लक्ष कुठे आहे? ’’ मी किती वेळ पासून बघतोय तुझे वर्गात लक्ष नाही. सरांचा जोरात पाठीवर पडलेल्या धपाट्याने पाठीवर एकदम मुंग्या आल्या. मी दचकून वर पाहिले. तर माझ्या जवळ सर उभे होते. मी स्वतःला सावरत म्हणालो, ‘‘लक्ष आहे सर माझे ’’ सर शिकवत फळ्याकडे निघून गेले. तेव्हा माझ्या लक्षात आले की, अरे आपण झोक्यातच रमलो. इकडे मात्र शिकवणे सुरू झाले. त्यादिवशी दिवसभर शाळेत मन लागले नाही. शाळा सुटली शाळेतून घरी येतांनाच ठरवले आज रात्री बाबांना झोक्याचे सांगून ठेवायचे. रात्र झाली आई-बाबा शेतातून घरी आले. मी आज शाळेचा अभ्यास पटकन संपवला. आईने स्वयंपाक करून जेवायला आवाज दिला. बाबा, मी व माझी छोटी बहिण शितली आम्ही जेवायला बसलो. मी हळूच विषय काढला बाबा यावर्षी नागपंचमीला मला मोठा झोका बांधून द्या. बाबा जेवता जेवता म्हणाले बघू. नागपंचमीला आणखीन पाच दिवस बाकी आहे. ‘‘ झोका खेळून काय मोठा साहेब होतो? ’’ आता अभ्यासात दिवा लावा जरा. खेळणे कमी करा. सकाळी शाळेत जाण्याअगोदर, शाळेतून आल्यावर सारखा खेळत असतो. शितली सांगत होती दादा शाळेत पण खेळत राहतो. गरिबीची जाणीव ठेवा. असे झोके खेळत राहिला तर, आयुष्यभर गरिबीचा झोका झुलवत बसावे लागेल. आज आईने सुंदर बनवलेले जेवण मला कडू लागू लागले. मला शितलीचा प्रचंड राग आला होता. शहाणी सारखी मुलीसोबत चिपा खेळत असते. पण बाबाला मात्र माझे नाव सांगते. मी गपा गपा जेवण करून चटकन उठलो. हात धुऊन अंथरुणावर जाऊन पडलो. आई-बाबांची कुजबूज सुरू होती. यावर्षी नवीन दोरखंड आणला आहेस तर, द्या त्याला झोका बांधून खेळेल दोघेजण एक-दोन दिवस. सण म्हटलं की लेकरांचा नादच असतो. दोरखंड आणल्यापासून त्याचा माझ्यामागे सारखा पुंगा आहे. आई मला नागपंचमीला झोका बांधायचा आहे. बाबा आईवरच चिडले, तु विनाकारणच लाड करते म्हणूनच तो बिघडत चाललाय. गावातील पाटलाची पोरं कशी रात्रंण दिवस अभ्यास करत असतात. त्यांना नाही का? खेळु वाटत. पण त्यांना शिकून खूप मोठं व्हायचंय व नोकरी मिळवायची आहे. आई वडीलांचे नाव रोशन करायचे आहे. ती मुलं कधीच खेळतांना दिसत नाही. आपला राजुचे अभ्यासापेक्षा खेळण्यातच जास्त लक्ष आहे. वरून तुझे असे खत पाणी घालणे सुरूच असते. कधीतरी मुलांना माझ्या माघारी समजव जरा. वेळोवेळी परिस्थीची जाणीव करुन देत जा….! आपण काही घरदांज श्रीमंत नाही. गरिबीने आपल्या आयुष्याचे वाटोळे केले. तसे आपल्या मुलांच्या वाट्याला येऊ नये असे मला मनापासुन वाटते. आपल्या दोन्ही मुलांनी खूप शिकावे मोठी नोकरी मिळवावी. आपल्याला या गरीबीतून एकदाचे सोडवावे. समाजात आपले नाव मोठे करावे. असे मला नेहमी वाटते. म्हणून मुलांना सारखा ओरडत असतो. तुला काय वाटले? माझा मुलांमध्ये जीव नाही. मी त्यांचा बाप आहे. पण काय करणार परिस्थितीपुढे हतबल आहे. आई बाबांच्या कुजबुजीत मला कधी झोप लागली ते कळलेच नाही.

            झोका व शाळा या दोघांच्या विचारा विचारात चार दिवस निघून गेले. शेवटी आज तो नागपंचमीचा दिवस उजाडला. आज शाळेला सुट्टी होती. गावातील जवळपास सगळ्याच मुलांनी झोके बांधले होते. सकाळी उठून अंघोळ करुन मी झोका बांधण्यासाठी आईकडे हट्ट धरला. बाबा बाहेरून आले, मी लगेच हळूच घरात येऊन चुपचाप बसलो. आई म्हणाली, ‘‘ आज वर्षभराचा सण आहे. ’’ लेकरावर रागु नका. द्या त्यांना झोका बांधून दुपारपर्यंत खेळतील व मग सोडून घ्या. बाबा आईकडे रागाने बघतच उठले. व दोरखंड घेऊन म्हणाले चला रे….! तुम्हाला झोका बांधून देतो. आमच्या घराच्या बाजूलाच एक लिंबाचे मोठे झाड होते.  त्या झाडाला अगोदरच दोन तीन जणांनी झोके सकाळीच बांधलेले होते. मुलं मस्त छान झोके खेळत होते. आमच्या शेजारचा तो बाळू त्याने तर खुपच उंच झोका चढवला होता. मी व शितली झाडाखाली चुपचाप उभे होतो. बाबां हळूच झाडावर चढले, एका छोट्याशा फांदीवर त्यांनी झोका बांधला. बाबा झाडाच्या खाली उतरून मला सांगतात. ‘‘ शितली ला पण खेळू दे रे ! आरामात खेळा ’’ नाहीतर झोक्यावरून पडसाल. असे सांगून बाबा घराकडे निघून गेले. शेवटी मला झोका बांधून दिला. या आनंदात मी उड्याच मारु लागलो.  मी घाईघाईत झोक्यावर चढलो. खुप मोठ्यामोठ्याने झोका चढू लागलो. बाकीच्या मुलांपेक्षा माझा झोका उंच गेला पहिजे यासाठी माझी धडपड सुरु होती. मधेच शितली ओरडत होती. ‘‘ दादा मला खेळू दे ’’ , ‘‘ दादा मला खेळू दे ’’ मी थोड्यावेळाने झोक्या वरून खाली उतरलो व शितलीला झोका खेळायला दिला. थोडावेळ शितली झोका खेळली. ती लहान असल्याने तिचा झोका उंच जात नव्हता. ती सारखी मला म्हणायची दादा…! मला झोका दे…! मी शितलीला जोर जोरात झोका देऊ लागलो. तिचा झोका थोडा उंच गेला की, ती लगेच ओरडत असे.…! दादा….! बस….! मला भिती वाटते. थोडा वेळ शितलीने  झोका खेळला. तिला भूक लागली म्हणून ती घरी निघून गेली. आता मी एकटाच बिंदास्त झोका चढू लागलो होतो. बाकीच्या पोरांन पेक्षा उंच गेला पाहिजे. यासाठी जोरजोरात झोका चढू लागलो. माझा झोका खूपच उंच जाऊ लागला होता. झोका उंच केल्यामुळे डोळे फिरु लागले. माझ्या डोक्यात मुंग्या आल्यासारखे  झाले. मला घाम येऊ लागला. अचानक माझे डोळे लागले व दोरीवरून हात निसटला. मी जोरात खाली पडलो. पुढे काय झाले काहीच आठवत नाही.

               जाग आली  ते्व्हा हात खूप दुखत होता. डोके जड पडल्यासारखे झाले होते. हळूच डोळे उघडले तेव्हा थोडे थोडे पुसट दिसत होते. मी झोपुन होतो. अंगावर शाल टाकून होती. आई माझ्या जवळ बसून रडत होती. एका हातात सलाईन सुरू होते. बाबा जवळच बसुन होते. आई पटकन जोरात ओरडली….! माझ्या बाळाला जाग आली. बाबा उठून माझ्याजवळ आले. प्रेमाने डोक्यावरून हात फिरवत म्हणाले, ‘‘ बाळा काही होत नाही तुला काही त्रास होतोय का? ’’ मी हळूच म्हणालो, ‘‘ आई कुठे आहे आपण?’’ आई रडत....! रडत....! हळु आवाजात म्हणाली, आपण दवाखान्यात आहोत. तू झोक्यावरून पडला ना….! त्यामुळे तुझा हात मोडला व डोक्याला पण मार लागला आहे.        ‘‘ कशाला एवढा उंच झोका चढवत होता. ’’ अरे बापरे….! आपण पडलो की काय ? कसे.....! कधी….! मला कसे कळाले नाही. माझा हात बापरे….! आता कधी नीट होईल. शितली हळूच म्हणाली ‘‘ दादा खुप त्रास होतो का रे! ’’ कसा काय पडला. शितली माझ्यापेक्षा छोटी असून सुद्धा खूप समजदार होती. माझ्या प्रत्येक हट्टापुढे तिलाच माघार घ्यावी लागत होती. तिच्या समजदार पणा मुळे ती लवकर घरी गेली. मी मात्र झोका खेळतच राहिलो. ‘‘ कळले का तुला तुझे बाबा का झोका बांधून देत नव्हते दरवर्षी ते ’’ आई हळूच म्हणाली. आईच्या डोळ्यातील पाणी व बाबांच्या चेहऱ्यावरची चिंता मला माझ्या मनातील अनेक प्रश्नांची उत्तरे देऊन गेली. मी ठरवले यापुढे आयुष्यात झोका खेळायचा नाही. कोणत्याच गोष्टीचा हट्ट करायचा नाही. यापुढे खूप अभ्यास करून प्रगतीचा उंच झोका खूप चढवायचा. ज्याने माझ्या आई-बाबांना माझा अभिमान वाटेल.     

✍✍✍✍✍

राजेंद्र प्रल्हाद शेळके

मु पो किनगाव राजा

ता सिंदखेड राजा

जि बुलडाणा

9823425852

rajendrashelke2018@gmail.com

ब्लॉग rpshelke.blogspot.com